Ik moet nog altijd bekomen van de schok en naschokken van de verkiezingen op 22 november. Ik vreesde wel dat het een keer kon gaan gebeuren, maar hier was ik toch niet op voorbereid. Ik denk heel GroenLinks-PvdA niet. Een ras-populist de grootste in nota bene Nederland! In oktober zinderde Ahoy nog van het grootste partijcongres in Nederland sinds 2003. Iedereen bij GroenLinks-PvdA had zin in de verkiezingen. En dan de klap van 37 zetels voor de PVV, op afstand GroenLinks-PvdA met 25 zetels. In percentages 25% voor de PVV en 16% voor de groen-rode combinatie. Zo bezien valt de uitslag in Heerlen en Landgraaf nog twee keer extra tegen. Groen-rood kreeg in Heerlen maar 15,2% en de PVV een schrikbarende 37%. Frans heeft het thuisverschil in Heerlen dus totaal niet kunnen waarmaken. Hard, teleurstellend, maar zo is het. De PVV is ook in Landgraaf de grote winnaar met zelfs 42,3 % van de stemmen, gevolgd door NSC met 14,8 %. GroenLinks-PvdA volgt op de derde plaats met 12,2 % van de stemmen.
Duiders buitelden over elkaar heen om te verklaren dat vooral Links in Nederland in de spiegel moest kijken. Het is raar dat vooral de liberalen aan de macht, met hulp van links in de coalities, de kloof in Nederland zo groot hebben gemaakt, maar dat links er op wordt afgerekend en aangekeken. Alsof de naoorlogse indeling in confessioneel-sociaaldemocratisch-liberale blokken niet na Fortuyn in ontbinding is geraakt en het populisme en een steeds groter wordend zwevend kiezersblok dominanter werden. Ja, de PvdA is het contact met de arbeidende klasse in de 20e eeuw gaandeweg verloren, eerst welbewust, want de fusiepartij van 1948 wenste zich ook meer te richten op de middenstand. En de “arbeider” veranderde in de technologische revolutie langzaam maar zeker in laagopgeleid. En de kloof tussen laagopgeleid en hoogopgeleid, tussen kansarm en kansrijk, tussen arm en steeds rijker, die werd alsmaar groter door het meedogenloze eenzijdige neoliberale beleid van Rutte, Blok, Kamp, Schippers, Wiebes. Omdat bijvoorbeeld Eric Wiebes als wethouder in Amsterdam bang was dat hoogopgeleide “keien” en expats de hoofdstad zouden mijden moest de sociale huur eraan geloven. Blok maakte landelijk met de verhuurdersheffing de zaak compleet en er is nu geen huis meer te krijgen laat staan te betalen voor de gewone Amsterdammer. En dat geldt nu zo’n beetje voor de hele Nederlandse woningmarkt. Als een partij Nederland naar zijn gallemiezen heeft geholpen dan is dat de VVD onder Rutte. En Links vormt dan een bedreiging? Nederland heeft maar één keer na de oorlog een echt links kabinet gehad (Den Uyl) en in de verkiezingsuitslagen is rechts altijd groter geweest dan links in Nederland. Nederland is gewoon een rechts land. Dat liever helpt Jemen te bombarderen vanwege de vrije zeevaart t.b.v. Rotterdam dan zich aan elementaire principes vast te houden.
Rutte heeft in 13 jaar vele helpers gehad in ons coalitielandje. En juist daar moeten we toch meer op gaan letten, op die helpers en gedogers. Mussolini kwam niet aan de macht omdat hij de grootste was, maar door het gedogen door de liberale elites. Hitler door het gedogen door het conservatieve esthablisment. Blijkbaar is ook de systematiek voor populisten die zich beroepen op de “wil van het volk” (je hoort erbij, of je hoort er niet bij!) niet zo bijster verandert. En het is ontzettend naïef om te denken dat types zoals Wilders, die polarisatie als middel tot macht gebruiken, vroeg of laat tegenstanders de hand reiken of van gedrag veranderen. Dan leef je op een andere planeet. En het is ook weer zo dat de meeste populisten aan de macht komen door hulp van anderen om daarna de rechtsstaat en de democratie aan te vechten. Ze doen het nooit alleen. Farage heeft de Brexit alleen voor elkaar gekregen door steun van Boris Johnson, Michael Grove en de domheid van Cameron. Trump door steun van Newt Gingrich, Chris Christie en Rudy Giuliani. Of populisten doen zich vóór de verkiezingen anders voor dan ze werkelijk zijn, zoals Orban en Fidesz of Kaczyński en PIS, om, eenmaal aan de macht, rechtsstaat en democratie te ondermijnen. Bij de coalitie-onderhandelingen tussen PVV, VVD, BBB en NSC zien we beide dingen gloren. Wilders gedraagt zich plots netjes en correct inclusief een ijskast zo groot als een ijshal en Yesilguz, Van der Plas en Omtzigt zitten in de gedoogmodus. Eerst een gesprek over democratie en grondwet nodig hebben, tart toch iedere verbeelding? Een dodelijke cocktail wat mij betreft. Ik houd men hart vast.
Valt Links niets te verwijten dan? Ik denk het toch. Het heeft mij en vele anderen in elk geval flink aan het denken gezet. Een eerste analyse van bijvoorbeeld het stemgedrag in de Heerlense wijken leert dat vooral in en om het centrum GroenLinks-PvdA de PVV bijhoudt goed scoorde en dat met name Caumerveld en Bekkerveld zo’n beetje de Heerlense grachtengordel lijkt. Net als in Amsterdam is daar overwegend links gestemd. Voor de verdere rest hebben we dik het onderspit gedolven, in Landgraaf over het hele front. Dat betekent ook dat er lokaal in Heerlen en Landgraaf een hoop werk aan de winkel is. Dat we als GroenLinks-PvdA, ik ga bewust uit van die combinatie, ons niet moeten afzetten tegen de PVV-stemmers maar ook het contact proberen te zoeken en te vragen naar het onrecht dat zij ervaren, wat hen drijft en wat zij nodig hebben. Daarnaast ons wel fel blijven verzetten tegen polariserende populisten, elkaar op links daarbij niet voor de voeten te lopen of elkaars vliegen af te vangen maar samen te werken, met PVDD, SP en D66. En mogelijk conservatieve bondgenoten ervan te overtuigen niet met een populistische PVV samen te werken en de deksel op die doos van Pandorra te houden. Want als de geschiedenis ons iets leert, dan is het dat wel. Die geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt wel, zei Mark Twain.
