Wekelijkse column – Bloedjelinks

De komende weken zullen we op zondag om 17:00 uur een column presenteren. Voor de eerste editie is de eer aan bestuurslid Volmar Delheij.

Wakker worden.
Reality-ster Caitlyn Jenner wil gouverneur van Californië worden. Geweldig dat deze vrouw, want dat is ze nu, zo eenduidig voor zichzelf heeft gekozen. Dat terzijde. Het eerste daar gaat het om, gouverneur worden. Want het zijn rare tijden. En dus vooral niet serieus nemen die Jenner, zo op het eerste gezicht. Om te duiden wat in de VS-politiek aan de hand is en hoe het kan dat demagogen als Trump daar aan de macht kunnen komen (en er een complete rotzooi van maken), lees How Democracies Die van Steven Levitsky en Daniel Zyblatt, beide Harvard-professoren. Maar ook om te realiseren dat het geen incident meer is dat mensen zonder enkele bestuurlijke kwaliteit noch ervaring, noch persoonlijke rem, zie de kandidatuur van Jenner, zich melden voor de ultieme macht.

Twintig jaar lang deden beide professoren onderzoek naar de ineenstorting van democratieën in Europa en Latijns- Amerika maar ook naar allerlei in hun tijd populaire of machtige figuren die ooit een gooi naar de macht deden. Zoals Henry Ford en Joseph McCarthey en waarom het hen gelukkig niet lukte. Aanleiding hun onderzoek te publiceren was vooral de door iedereen ondenkbaar geachte zegetocht van Donald Trump in 2016, hoe dit in godsnaam mogelijk was en welke historische patronen van gedrag van autocraten, demagogen en dictators in het vroegste stadium er te zien zijn. Van Hitler, Mussolini, Fujimori, Chavez, Poetin, Erdogan tot Urbán. Als een soort gids vol “early warnings”, inclusief bijbehorende lakmoesproef (p.79: The Four Indicators of Authoritaran Behaviour). In de overtuiging dat de democratie wereldwijd ernstig onder druk staat en stelselmatig terrein verliest.

Belangrijkste conclusie is dat oude politieke systemen die (in de VS) doorgaans als zeef of poortwachter tegen ongekwalificeerde of ongewenste kandidaten opereerden, nu gewoon niet meer nodig zijn om in een kansrijke positie te komen. Dat het nieuws beheersen belangrijk is weten we sinds de Duitse propagandamachine van Goebbels en we weten ook sinds Kennedy dat mediageniek zijn winst oplevert. Maar nu is het medialandschap compleet verandert. Het is een gamechanger die het oude politieke systeem omzeilt. Zonder enige zeef of poortwachter. Populisten als Trump komen via kabelnieuws (Fox) en sociale media (Twitter) niet meer via de achterdeur of voordeur, desnoods het zolderraapje, maar met de bulldozer dwars door de zijmuur het politieke systeem binnen en nemen het over. Omdat typen als Trump niet uit het systeem komen, hebben zij er ook niets mee op en verliezen heel snel het geduld met de vaak – laten we eerlijk zijn – stroperige democratische processen. Ze dulden geen kritiek (zie het recente lot van Lynne Cheney), jounalistieke vrijheid vinden ze maar niks zolang het hen niet dient, onafhankelijke rechtspraak eerder een bedreiging, schelden tegenstanders uit voor landverrader, verdedigen nonverbaal geweld of zetten aan tot geweld als het echt niet meer anders kan, zie de gebeurtenissen rond het Capitool.

De akelige waarheid is dat Trump geen eendagsvlieg is, maar voorbeeld van een trend. Zie de kandidatuur van Jenner. En wie denkt dat dit in Nederland niet snel gebeurt, dat wij een nuchter volkje zijn, slaap lekker verder. En droom van Wilders, Baudet of het Duitse AfD, om met dit laatste even in de buurt te blijven. En over de ongelimiteerde macht die de nieuwe media kunnen bieden, buiten alle beschermende kaders om. Maar schrik niet als je ooit in een nachtmerrie wakker wordt. Of lees dit boek, desnoods in bed. Het is een aanrader. En een waarschuwing dat onvrede en stemgedrag in onze achterstandswijken meer te maken heeft met de onvrede die de bestorming van het Capitool voedde dan we neigen te denken en het misschien nog eens gebeurt dat Lange Frans buiten alle “checks and balances” en gevoed door angst, complottheorieën en fakenews politieke ambities krijgt.